ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ: Κοινωνιογλωσσολογία της εκπαίδευσης
Το νέο παγκόσμιο γλωσσικό τοπίο, με την επικράτηση της αγγλικής ως διεθνούς γλώσσας, τη μεγάλη κινητικότητα των ανθρώπων συνοδευόμενη από ποικιλία στρατηγικών σε σχέση με μια επισφαλή εργασιακή πραγματικότητα, την ευρεία χρήση ψηφιακών μέσων που διευκολύνουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών σε πρακτικές πέρα από τα όρια της οικογένειας και των τοπικών κοινοτήτων, θέτει δύσκολα ερωτήματα τόσο σχετικά με τις ταξινομήσεις που έχουν επικρατήσει εδώ και δεκαετίες σε σχέση με τη διδασκαλία γλωσσών (π.χ. διδασκαλία μιας γλώσσας ως πρώτη, δεύτερη ή ξένη), όσο και σχετικά με ζητήματα που αφορούν την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού. Οι ερευνητικές προτεραιότητες σε αυτό που ο Block (2018) αποκαλεί Κοινωνιογλωσσολογία της Εκπαίδευσης, στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία και στις Νέες Σπουδές στο Γραμματισμό έχουν αναπροσαρμοστεί, ώστε να διερευνήσουν αυτήν τη νέα πραγματικότητα και να την συνδέσουν με την εκπαίδευση.
Η παγκόσμια και τοπική συγκυρία προκάλεσε δραματικές αλλαγές στις ερευνητικές προτεραιότητες στην Κοινωνιογλωσσολογία και την Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία (για μια ανασκόπηση και κριτική βλ. Duff 2015· Kubota 2014· Creese & Blackledge 2015). Σε αυτές τις νέες θεωρητικές αναζητήσεις υπάρχει μια σαφής τάση: από την προσέγγιση της επικοινωνίας και του γραμματισμού στο πλαίσιο συγκεκριμένων και απόλυτα περιχαρακωμένων οντοτήτων (γλώσσες, κοινότητες, εθνοτικές ομάδες, ταυτότητες) σε επικοινωνιακές πρακτικές και πρακτικές γραμματισμού που ξεπερνούν τα σύνορα μεταξύ γλωσσών, κοινοτήτων και εθνοτικών ομάδων. Υποστηρίζεται ότι, δεδομένου πως μεγάλος αριθμός ανθρώπων μετακινούνται μεταξύ πολλαπλών συνόρων και τα ψηφιακά μέσα επιτρέπουν διάφορους σημειωτικούς πόρους, η επικοινωνία δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητή με παραδοσιακούς όρους.
Η νέα επικοινωνιακή τάξη έχει οδηγήσει μεγάλο μέρος της επιστημονικής έρευνας στις Νέες Σπουδές στον Γραμματισμό [New Literacy Studies] (Gee 2015) για τη διερεύνηση πρακτικών ψηφιακού γραμματισμού παιδιών και εφήβων. Από αυτόν τον κοινωνιογλωσσολογικό χώρο προέκυψαν ενδιαφέροντα ευρήματα, τα οποία τονίζουν κυρίως το γεγονός ότι τα διαφορετικά ψηφιακά περιβάλλοντα που χρησιμοποιούν τα παιδιά στην καθημερινή τους ζωή τους δίνουν την ευκαιρία να μάθουν με νέους και ενδιαφέροντες τρόπους· επίσης, ότι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να σχεδιάσουν τα νοήματά τους χρησιμοποιώντας μια ποικιλία πολυγλωσσικών και πολυσημειωτικών πόρων με πολύ ενεργούς τρόπους και, κατά συνέπεια, να συμμετέχουν σε νέους κόσμους κοινωνικοποίησης και ταυτοποίησης (βλέπε ενδεικτικά Carrington & Robinson 2009· Davidson 2009· Knobel & Lankshear 2016· Marsh 2014).
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ευρέως χρησιμοποιούμενοι όροι, όπως υπερποικιλότητα [superdiversity] (Blommaert 2010), διαγλωσσικότητα [translanguaging] (Creese & Blackledge 2015· Garcia & Kleyn 2016· Tsokalidou 2017), συμπλοκή κωδίκων [code-meshing] (αντιμετώπιση γλωσσών, συμβόλων και τρόπων επικοινωνίας ως υβριδικού συστήματος) (Canagarajah 2013), δικτυωμένη πολυγλωσσία [network multilingualism] (Androutsopoulos 2015), διαγλωσσία [transglossia] (Dovchin et al. 2018) και δια-γραμματισμοί [transliteracies] (Smith, Stornaiuolo & Phillips 2018) αναδεικνύουν τη σύγχρονη τάση στη σχετική έρευνα: από την προσέγγιση των γλωσσών ως ξεχωριστών οντοτήτων και πεδίου ύπαρξης των γραμματισμών που πλαισιώνονται εντός των συνόρων της ίδιας γλώσσας σε γλώσσες σε κίνηση, σε πολυπλοκότητα και σε «υπερεθνικούς γραμματισμούς» (Duff, 2015)· από τη μονογλωσσία και τη νόρμα του φυσικού ομιλητή στη γλωσσική πολυφωνία και υβριδικότητα· από κοινωνιολέκτους ή τοπικές γλωσσικές ποικιλίες σε « ρεπερτόρια» (Blommaert 2010, Rymes 2010). Αυτή η συζήτηση θέτει στο προσκήνιο την ουσιαστική κατανόηση της ταυτότητας που σχετίζεται στενά με την εθνική γλώσσα και υπογραμμίζει ότι «οι ταυτότητες επιτελούνται, κατασκευάζονται, θεσπίζονται και παράγονται παρά μόνο σε αλληλεπίδραση με τους άλλους» (Creese & Blackledge 2015: 25).
Σε αυτήν τη σύγχρονη έρευνα υπάρχει μια σημαντική αλλαγή όσον αφορά την κατανόηση της μετανάστευσης, καθώς προσεγγίζεται πέρα από γνωστά δίπολα του παρελθόντος: διαμονή εντός και εκτός του έθνους κράτους, αφομοίωση έναντι πλουραλισμού, γλώσσα κληρονομιάς έναντι εθνικής γλώσσας. Υπάρχει ανάγκη για έρευνες που θα κατανοούν τα παιδιά όχι μόνο ως μέλη/ομιλητές μιας μειονοτικής κοινωνικής ομάδας, ως γλωσσικά σταθερά θέματα που ουσιαστικά ριζώνονται είτε «εδώ» είτε «εκεί» (Duff 2015: 61), αλλά ως διεθνείς κοινωνικούς δρώντες που ενεργοποιούν πολυγλωσσικές διασπορικές και διεθνικές ταυτότητες (De Fina & Perrino 2013).
Η κυρίαρχη εκπαιδευτική πρόταση που προκύπτει από αυτές τις σύγχρονες διερευνήσεις για τη σύνδεση της πραγματικής επικοινωνίας εκτός σχολείου με την διδασκαλία είναι η διαγλωσσικότητα ως στρατηγική διδασκαλίας [translanguaging as a teaching strategy] (π.χ. Garcia 2012· Garcia & Kleyn 2016· Creese & Blackledge 2010). Σύμφωνα με τον Suresh Canagarajah (2011: 401), διαγλωσσικότητα είναι «η ικανότητα των πολύγλωσσων ομιλητών να μετακινούνται μεταξύ των γλωσσών, αντιμετωπίζοντας τις διαφορετικές γλώσσες που αποτελούν το ρεπερτόριό τους ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα». Σε αυτές τις διδακτικές προσεγγίσεις προτείνεται στους εκπαιδευτικούς να αναγνωρίζουν και να βασίζονται στα πολλαπλά ρεπερτόρια των μαθητών και των οικογενειών τους (Hornberger & Link 2012· García & Kleyn 2016), με στόχο την αποδοχή των διαγλωσσικών πρακτικών όχι ως σημασιολογικά μαρκαρισμένων ή ασυνήθιστων, αλλά ως φυσιολογικών, και να προτρέπουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν στο σχολείο την ίδια γλώσσα με εκείνη της κοινότητάς τους. Αυτές οι προτάσεις θεωρούνται «κρίσιμο συστατικό μιας πολιτισμικά βιώσιμης παιδείας» (Mac Swan 2017: 190).
Το ακόλουθο απόσπασμα από το κείμενο των Smith et al. (2018: 20) εκφράζει έντονα το κυρίαρχο εύρημα αυτής της έρευνας (βλ. και Κουτσογιάννης 2011): «Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες για την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στις τάξεις, οι εκπαιδευτικοί, οι ερευνητές και οι υπεύθυνοι χάραξης [γλωσσικής] πολιτικής έχουν εντοπίσει ένα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των παραδοσιακών σχολικών πρακτικών και της ψηφιακά συνδεδεμένης ζωής των νέων». Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σύγκλιση της σχετικής έρευνας με εκείνης της διαγλωσσικότητας είναι σαφής και εκφράζεται κυρίως μέσω της έννοιας των δια-γραμματισμών (Smith et al. 2018). Η έννοια αυτή βασίζεται στην οπτική του New London Group (1996) σχετικά με το πώς η παιδαγωγική του γραμματισμού «μπορεί να ανταποκρίνεται στην ποικιλομορφία των ανθρώπων, των οπτικών και των μορφών επικοινωνίας» και προτείνει μια παιδαγωγική δια-γραμματισμών η οποία θα είναι σε θέση «να συμπεριλάβει τις κινούμενες διαστάσεις των πρακτικών με τις οποίες οι άνθρωποι νοηματοδοτούν τον κόσμο τους» ( Smith et al. 2018: 26).
Βιβλιογραφία
Androutsopoulos, J. (2015). Networked multilingualism: Some language practices on Facebook and their implications. International Journal of Bilingualism, 19(2), 185–205.
Block, D. (2018). The political economy of language education research (or the lack thereof): Nancy Fraser and the case of translanguaging, Critical Inquiry in Language Studies, 00(00), 1–21. DOI: 10.1080/15427587.2018.1466300
Blommaert, J. (2010). The sociolinguistics of globalization. Cambridge & New York: Cambridge University Press.
Canagarajah, S. (2011). Codemeshing in academic writing: Identifying teachable strategies of translanguaging. Modern Language Journal, 95, 401–417. doi:10.1111/j.1540-4781.2011.01207.x
Canagarajah, S. (2013). Translingual Practice: Global Englishes and Cosmopolitan Relations. Abingdon/New York: Routledge.
Carrington, V. & Robinson, M. (2009). Introduction: Contentious technologies. In V. Carrington & M. Robinson (Eds.). Digital literacies: Social learning and classroom practices (pp. 1-9). London: Sage.
Creese, A. & Blackledge, A. (2015). Translanguaging and Identity in Educational Settings. Annual Review of Applied Linguistics, 35, 20–35.
Davidson, C. (2009). Young children’s engagement with digital texts and literacies in the home: Pressing matters for the teaching of English in the early years of schooling. English Teaching: Practice and Critique 8 (3), 36-54.
De Fina, A. & Perrino, S. (2013). Transnational Identities. Applied Linguistics, 34(5), 509–51.
Dovchin, Sender, Alastair Pennycook & Shaila Sultana (2018). Popular Culture, Voice and Linguistic Diversity. Young Adults On and Offline. Cham: Palgrave.
Duff, P. (2015). Transnationalism, Multilingualism, and Identity. Annual Review of Applied Linguistics, 35, 57–80.
García, O. & Kleyn, Τ. (Eds.) (2016). Translanguaging with multilingual students. Learning from Classroom Moments. New York: Routledge.
García, O. (2012). Theorizing Translanguaging for Educators. In C. Celic & K. Seltzer (Eds). Translanguaging in the Bilingual Classroom: A Pedagogy for Learning and Teaching? Modern Language Journal. 94 (1), 103–115.
Gee, J. (2015). Literacy and Education. New York: Routledge.
Hornberger, N. & Link, H. (2012). Translanguaging and transnational literacies in multilingual classrooms: a biliteracy lens. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 15(3), 261-278.
Knobel, M & Lankshear, C. (2016). Digital Media and Literacy Development. In A. Georgakopoulou & T. Spilioti (eds.) The Routledge Handbook of Language & Digital Communication. London/New York: Routledge. pp. 151-165.
Κουτσογιάννης, Δ. (2011). Εφηβικές πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού και ταυτότητες. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Kubota, R. (2014). The Multi/Plural Turn, Postcolonial Theory, and Neoliberal Multiculturalism: Complicities and Implications for Applied Linguistics, Applied Linguistics, 37(4), 1-22.
Marsh, J. (2014). From the wild frontier of Davy Crockett to the wintery fiords of Frozen: changes in media consumption, play and literacy from the 1950s to the 2010s. International Journal of Play, 3 (3), 267-279.
MacSwan, J. (2017). A multilingual perspective on translanguaging. American Educational Research Journal, 54(1), 167–201.
New London Group. (1996). A Pedagogy of Multiliteracies: Designing Social Futures. Harvard Educational Review 66, 60–92.
Rymes, B. (2010). Classroom discourse analysis: A focus on communicative repertoires. Sociolinguistics and language education, 528-546.
Smith, A., Stornaiuolo, A., & N. C. Phillips (2018). Multiplicities in Motion: A Turn to Transliteracies, Theory Into Practice, 57(1), 20-28.
Tsokalidou, Ρ./R. (2017). SiDaYes! Πέρα από τη διγλωσσία προς τη διαγλωσσικότητα/Beyond bilingualism to translanguaging. Αθήνα/Athens: Gutenberg. [in English and Greek]L